Bu başlıkla ilgili yazı yazmamın sebebi bana bu konuyla ilgili bir soru yönelten öğretmen arkadaşımdır. Bana “Hanımeli ve ilkokul” sözcükleri nasıl hecelenir, ha-nım-e-li ve ilk-o-kul diye değil mi?” diye sorarak beni dehşete düşürdü. Arkadaşıyla iddiaya girmiş ve cevabımla kaybettiğini anladı.
Sözcükleri hecelerine ayırma konusu sanırım ilköğretimde anlatılıyor ve bir şekilde kurallarını hatırlamasak da aklımıza kazınıyor. Şöyle birkaç başlıkta hatırlayalım ve bu konuyu netleştirelim:
1- Türkçe sözcüklerde iki ünlü arasında bulunan ünsüz kendinden sonraki ünlü ile hece kurar: i-çe-ce-ği, si-ne-ğe, ke-di-ye…
2- Sözcük içinde yan yana gelen iki ünsüzden ilki kendinden önceki ünlüyle, ikincisi de sonraki ünlüyle hece kurar: at-tı, as-kı, kes-mek…
3- Sözcük içinde yan yana gelen üç ünsüzden ilk ikisi kendinden önceki, üçüncüsü ise sonraki ünlüyle hece kurar: Türk-lük, Dert-li, tart-mak…
4- Bitişik yazılan kelimelerde de bu kurallara uyulur: ha-nı-me-li, il-ko-kul, ba-şöğ-ret-men…
Burada bahsettiğimiz ilk üç kural ezbere bilmesek de zaten uygulamada sorun yaşamadığımız bilgileri içeriyor. Genellikle sorun 4. kuralda ortaya çıkıyor. Bence bunun sebebi birleşik kelimelerin hala ayrı ayrı değerlendirilmesidir. Bu sorunu yaşamamak ve hataya düşmemek için yapılması gereken birleşik kelimeleri tek bir kelime olarak düşünmektir. Doğru olan budur çünkü ayrı düşünülecek bir tarafı olsa ayrı yazardık zaten. Hala “Nasıl yani?” diyenler için konuyu biraz açalım ve birkaç kelime heceleyelim. Şimdi beraber “atkıcın” kelimesini heceleyelim: At-kı-cın. İlk iki hecede 2. Üçüncü hecede ise 1. kurala uyduk ve heceledik. Şimdi de ilkokul kelimesini heceleyelim: il-ko-kul. Az önceki örnekle aynı kurallara uyarak heceledik. Nasıl ki az önceki örnekte atk-ı-cın diye heceleyemediysek bunu da ilk-o-kul diye hecelere ayıramayız. Haydi karşılaştırmalı iki örnek daha inceleyelim. Saruhanlı sözcüğünü Sa-ru-han-lı diye heceleriz sorun yoktur sanırım. Peki Osmanoğlu sözcüğünü nasıl heceleriz? Os-ma-noğ-lu diye. Nasıl ki bir önceki örneği Sa-ruh-an-lı diye ayırmadık bu örneği de Os-man-oğ-lu diye ayırmayız. Tekrar söylüyorum birleşik kelimeleri tek bir kelime gibi düşünerek hecelediğimizde sorun kalmayacaktır.
Son bir ayrıntıyla konumuzu kapatalım. Dilimize başka dillerden geçen kelimelerde de yukarıdaki kurallar geçerlidir. Yani bu kelimeler stad-yum, band-rol, volf-rami kont-rol… şeklinde hecelere ayrılır. Tren, spor, stat, kral gibi kelimelerse tek heceli kabul edilir diyebiliriz. Keşke bu kelimeleri alırken biraz daha Türkçeleştirebilseydik.